Przemyśl położony jest na styku
trzech krain geograficznych: Pogórza Przemyskiego i
Dynowskiego z Kotliną Sandomierską, w tzw. Bramie
Przemyskiej przez którą od stuleci przebiega szlak handlowy
łączący wschodnią i zachodnią Europę.
Najstarsze ślady pobytu człowieka na tym terenie, w postaci obozowiska,
pochodzą sprzed 30 000 lat p.n.e. Odkryte zostały w 1932
roku na terenie nieistniejącej dziś cegielni przy ulicy
Słowackiego.
W X wieku na wzgórzu zamkowym wzniesiono okazały gród o
potężnych wałach drewniano-ziemnych o który od początku jego
istnienia walczyli władcy Polski, Rusi i Węgier.
Pierwsze pisane źródło historyczne mówiące o Przemyślu
pochodzi z 981 roku, a jest nim Latopis Nestora. Wiąże się
ono z odebraniem Polsce Grodów Czerwieńskich, w skład
których wchodził Przemyśl, przez księcia kijowskiego
Włodzimierza Wielkiego, który przyłączył je do swojego
państwa.
Miasto ponownie znalazło się w granicach Polski w 1018
r.,w czasie powrotu Bolesława Chrobrego z Kijowa.
W 1071 r., gdy w Przemyślu przebywał Bolesław Śmiały wraz
z całym dworem, prawdopodobnie utworzono stolicę biskupią.
W latach 1087 - 1124 Przemyśl był samodzielnym księstwem
pod panowaniem dynastii Rurykowiczów. Książęta ruscy toczyli
częste walki bratobójcze o władzę i ziemie, korzystając na
przemian z pomocy Polski lub Węgier, a także innych
sąsiadów.
W 1340 roku Kazimierz Wielki ponownie przyłącza Przemyśl
do Polski, a w miejscu grodu obronnego zbudował okazały
gotycki murowany zamek.
W 1370 r. miasto na krótko przeszło pod władanie króla
Węgier i Polski - Ludwika, który oddał Ruś Halicką w lenno
do 1397 r. księciu opolskiemu Władysławowi. Książe Władysław
dbał o miasto i jego rozwój, sprowadzając ze Śląska
rzemieślników, chłopów i rycerzy.
W 1379 r. władzę nad miastem i okolicą przejmują Węgrzy.
Na zamku stała załoga węgierska, a miastem rządził Węgier
Emeryk. Przemyśl wraca do Polski w 1387 r. po śmierci
Ludwika w 1382 r. Jego córka św. Jadwiga, królowa Polski,
żona Władysława Jagiełły, równocześnie spadkobierczyni
części państwa węgierskiego, zajmuje swymi wojskami miasto.
Władysław Jagiełło opiekował się Przemyślem i bywał
częstym gościem zamku i pobliskiej Medyki. Aktem wystawionym
1 października 1389 r. we Lwowie zatwierdził Przemyślowi,
uzyskane znacznie wcześniej, prawo magdeburskie oraz
określił dokładnie obszar miasta na 100 łanów (2240 ha),
ustanowił ośmiodniowy jarmark coroczny i nadał liczne
uposażenia i przywileje.
W czasach średniowiecza Przemyśl był stolicą Ziemi -
jednostki administracji państwowej obejmującej obszar ponad
12 tys. km2.
W XIV i XV wieku Przemyśl odgrywał znaczącą rolę
kulturalną. Pod koniec XIV w. została założona szkoła
katedralna związana z Akademią Krakowską. Stanowiła ona wraz
z kapitułą przemyską ośrodek twórczy, promieniujący daleko
poza granice regionu. Wielką sławę uzyskali w owym czasie
urodzony w Żurawicy Marcin Król, magister pięciu
uniwersytetów (Praga, Lipsk, Padwa, Bolonia i Kraków),
lekarz Zbigniew Oleśnicki, profesor Akademii Krakowskiej,
autor pierwszej polskiej książki technicznej i geometrii.
W parze z rosnącymi siłami gospodarczymi szły zmiany
urbanistyczne. Centrum miasta stał się Rynek. Rozbudowywały
się dalsze dzielnice miasta, w których rozwijający się
handel i rzemiosło wypierały coraz bardziej na peryferie
jego rolnicze części. Rzemiosło organizowało się w cechy,
każde rządzone osobnymi prawami na podstawie specjalnych
ustaw i przywilejów.
Nie omijały miasta też liczne klęski. Najgroźniejsze to
napady Tatarów (1340, 1450, 1489, 1497, 1498, 1500),
Wołochów (1498) oraz pożary (1489, 1498). Najbardziej
ucierpiało miasto w 1498 r. Po zdobyciu go przez hospodara
wołoskiego Stefana Wielkiego, zostało wydane na łup
żołnierzom, po czym zostało spalone.
XVI i częściowo XVII wiek to "złoty okres" w dziejach
miasta, które głównie dzięki handlowi i licznym przywilejom
królewskim było jednym z większych i bogatszych miast w
Polsce. Zygmunt I Stary potwierdził miastu wszystkie
przywileje wcześniej nadane, ponadto nadał przywilej na
budowę łaźni z dochodów podatkowych od warzenia piwa. Jego
syn, Zygmunt II August zezwolił na budowę fabryki papieru i
polerowania żelaza oraz wydał Żydom przemyskim zezwolenie na
zamieszkanie w mieście, którego oficjalnie nie mieli. W 1530
roku zbudowano wodociągi, a w 1560 roku w Rynku ratusz. O
świetności ponad 6 tysięcznego miasta świadczyły ponadto
brukowane ulice, liczne obiekty sakralne oraz mury obronne z
trzema bramami i dziewięcioma basztami.
W XVI w. miasto zajmowało obszar 50 ha, w skład którego
wchodził Rynek i osiem sąsiadujących ulic otoczonych wałem
wzmocnionym murami i blankami. Z tego wieku pochodzi
pierwsza wzmianka o moście na Sanie, a aptekarz Stanisław
Sulikowski otworzył pierwszą aptekę w Przemyślu.
W XVI i XVII w. Ziemia Przemyska wydała wielu wybitnych
naukowców i myślicieli, z których wymienić należyBernarda
Wapowskiego, księdza Stanisława Orzechowskiego. Z Ziemią
Przemyską związani byli również Andrzej Krzycki - wybitny
poeta i dyplomata, Wawrzyniec Goślicki - świetny mówca oraz
Andrzej Maksymilian Fredro.
W okresie walk religijnych wśród szlachty i mieszczaństwa
znalazło się wielu zwolenników reformacji. Główną tego
przyczyną były wyjazdy na studia synów szlachty i mieszczan
do Wiednia, Rzymu, Wenecji, Bolonii, Heidelbergu i innych
miast, gdzie zetknęli się z humanizmem i reformacją oraz jej
wybitnymi przedstawicielami.
Po bujnym okresie "nowinkarstwa" nastąpił kontratak sfer
klerykalnych, zwany kontrreformacją. W tym okresie (głównie
w XVII w.) powstały w Przemyślu liczne nowe klasztory. W
mieścieosiedlili się reformaci, jezuici, karmelici,
bonifratrzy, misjonarze. Wiele wybudowanych w tym czasie
obiektów sakralnych wykonanych zostało przez wysokiej klasy
mistrzów sztuki kuratorskiej, rzeźbiarskiej i malarskiej,
stanowiąc do dziś wraz z wystrojem wnętrz, bezcenne dzieła
sztuki.
Nastanie w połowie XVII wieku długotrwałych wojen, klęsk
żywiołowych i ogólnego kryzysu państwa położyło kres
"złotego okresu" miasta. Pożar, jaki wybuchł w 1638 r.
zniszczył prawie całe miasto. Niezgodnie z przywilejami
organizowanie handlu i rzemiosła w prywatnych rezydencjach
miejskich doprowadziło do upadku rzemiosła cechowego. Miasto
było zaledwie w 1/5 części rządzone przez władze miejskie.
Pozostałe to jurydyki szlacheckie, kościelne i żydowskie,
wyłączone od płacenia podatków, wskutek czego miasto
pozbawione było dochodów. Wielkie zubożenie mieszczan było
przyczyną wyludnienia miasta, w którym dziesiątki kamienic
stało pustych. Przybywało coraz więcej szlachty.
Sytuacja taka utrzymywała się około sto lat i dopiero pod
koniec XVIII wieku miasto osiągnęło stan
zaludnieniaporównywalny ze stanem z początku XVII wieku.
Brak funduszy na restaurację murów miejskich i zamku
powodowało stałe ich niszczenie.
W 1648 r. miasto było oblegane przez wojska kozackie. Nie
zostało zdobyte dzięki odwadze mieszczanina o nazwisku Gil.
Przekradł się on nocą do Sośnicy, gdzie przebywał właściciel
Żurawicy Karol Korniakt. Zebrał on kilka tysięcy własnego
wojska i ruszył do Medyki by uderzyć na tyły wroga. Zdobyto
obóz kozacki, a ataman Kopystyński zginął.
W czasie "potopu" Przemyśl był dwukrotnie oblegany. Za
każdym razem bezskutecznie. W 1656 r. oblegali go Szwedzi,
rok później książę Siedmiogrodu Grzegorz Rakoczy.
Za panowania Jana Kazimierza założono pocztę Ziemi
Przemyskiej.
Pewna poprawa na odcinku życia kulturalnego nastąpiła na
początku XVIII w.

W 1754 r. burmistrz Przemyśla Adam Klein zorganizował stałą
drukarnię, którą do końca XVIII w. opuściło 200 książek.
Pierwszą bibliotekę publiczną ufundował Wacław Sierakowski w
1759 r.
W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r., Przemyśl
przypadł Austrii, stając się stolicą jednego z dwudziestu
cyrkułów. Nowe władze, mimo licznych protestów mieszkańców,
rozebrały renesansowy ratusz i mury obronne, tłumacząc to
złym ich stanem technicznym.
W latach 1778-1787 Przemyśl był prywatną własnością
hrabiego Ignacego Cetnera.
W 1850 r. rozpoczęła się budowa umocnień wokół miasta.
Dalsze pogorszenie stosunków między Austrią a Rosją
doprowadziło do przebudowy Przemyśla w twierdzę klasy I, co
do wielkości drugą po Verdune, a na równi z Antwerpią.
W 1859 r. rozpoczęła się budowa linii kolejowej łączącej
Przemyśl z Krakowem i Lwowem, a w 1874 oddano do użytku
linię kolejową na Węgry. W 1868 r. miasto uzyskało
połączenie drogowe przez Gródek Jagielloński do Lwowa.
W 1868 r. założono TowarzystwoMuzyczne, rok później
Stowarzyszenie Rękodzielników "Gwiazda" oraz utworzono
seminarium nauczycielskie i straż pożarną.
Systematycznie wzrastała też liczba mieszkańców. W 1830
r. wynosiła ona 7 538 osób, w 1850 r. 9 500, a w 1870 r. 15
185.
W czasie I wojny światowej licząca ok. 130 tys. żołnierzy
Twierdza Przemyśl przeszła 3 oblężenia. 22.03.1915 r.
poddała się w czasie drugiego oblężenia Rosjanom, ale po
uprzednim zniszczeniu 80 fortów, 1000 dział, magazynów,
amunicji, mostów i dokumentów. 03.06.1915 r. do Przemyśla
wkroczyły wojska niemieckie oraz austriackie, a Rosjanie
wycofali się z miasta i twierdzy.
W 1918 r. w Przemyślu był ośrodek władzy Polskiej Komisji
Likwidacyjnej na czele której stał Wincenty Witos.
W okresie międzywojnia Przemyśl był w Polsce płd.- wsch.
trzecim co do wielkości miastem, po Lwowie i Krakowie i
ośrodkiem administracyjno- wojskowym, pozbawionym jednak
przemysłu.
Wybuch II wojny światowej dał się odczuć w Przemyślu
bardzo dotkliwie. Pierwszy nalot lotniczy nastąpił 7
września, dwa dni później ewakuowano urzędy. 15.09.1939 r.
do miasta wkroczyły wojska niemieckie, a 27.09.1939 Armia
Czerwona.
W pierwszych dniach okupacji żołnierze Wehrmachtu
dokonali w mieście licznych zbrodni. 18 września bez sądu i
przyczyny rozstrzelali około 200 osób narodowości
żydowskiej. Przed wycofaniem się z miasta na lewy brzeg Sanu
w dniu 28 września, żołnierze niemieccy spalili, obrzucając
granatami dwie zabytkowe bożnice przy ul. Jagiellońskiej.
Od września 1939 do czerwca 1941 wzdłuż miejskiego
odcinka Sanu wiodła niemiecko- sowiecka granica państwowa.
Prawobrzeżna część miasta była administracyjnie przynależna
do obwodu drohobyckiego.
W lewobrzeżnej części Przemyśla, nazwanej przez okupanta
Deutsch-Przemyśl, władze niemieckie przystąpiły doprac nad
rozbudową stacji Zasanie i w Żurawicy, modernizacją dróg
itp. Hitlerowcy od pierwszych dni swego panowania dokonywali
licznych aresztowań Polaków, m.in. za akcję organizowania
przerzutów przez San, a następnie przez Karpaty i Węgry do
Francji oficerów i wszystkich chętnych do czynnej walki w
szeregach Wojska Polskiego z okupantem.
Zarządzeniem Hansa Franka z czerwca 1940 do
Deutsch-Przemyśl przyłączono Ostrów, Buszkowice,
Buszkowiczki, Kuńkowce, Żurawicę, część Ujkowic i
Bolestraszyc. W 1942 r. utworzono dzielnicę żydowską,
zlikwidowaną dwa lata później.
22 czerwca 1941 r. w dniu napaści hitlerowców na Związek
Radziecki, Przemyśl znalazł się na pierwszej linii frontu.
Prawobrzeżna część miasta została zaatakowana przez 10
Dywizję Piechoty i część 257 Dywizji Pancernej z 52 Armii
Niemieckiej. Walki o miasto trwały 5 dni.
Wyzwolenie spod okupacji hitlerowskiej przyszło
27.07.1944 r. Działania wojenne w latach 1939-1944
doprowadziły do zniszczenia 44% zabudowań, wymordowano 29
tys. osób.
W wyniku postanowień teherańskich i jałtańskich
Przemyślzostał oddzielony od terenów, które od wieków
stanowiły naturalne zaplecze ekonomiczne.
W latach 1944-75 Przemyśl był siedzibą powiatu i
równocześnie miastem na prawach powiatu. W wyniku reformy
administracyjnej w czerwcu 1975 roku stał się siedzibą
województwa. Status ten stracił 1 stycznia 1999 r.
2 czerwca 1991 r. Ojciec Święty Jan Paweł II odwiedził
Przemyśl, gdzie po raz pierwszy w Polsce spotkał się z
przedstawicielami kościoła bizantyjsko-ukraińskiego.
W 1991 r. odnowiono katolicką diecezję przemyską obrządku
greckokatolickiego, którego jurysdykcja rozciąga się na
terytorium całego kraju. Rok później papież Jan Paweł II
dokonał reformy organizacji terytorialnej kościoła
rzymskokatolickiego w Polsce, w wyniku czego powstała
archidiecezja przemyska.
Obecnie miasto liczy 70 tys. mieszkańców i zajmuje obszar
44 km kwadratowych.