PRZEMYŚL

Przemyśl położony jest na styku trzech krain geograficznych: Pogórza Przemyskiego i Dynowskiego z Kotliną Sandomierską, w tzw. Bramie Przemyskiej przez którą od stuleci przebiega szlak handlowy łączący wschodnią i zachodnią Europę.

 

Najstarsze ślady pobytu człowieka na tym terenie, w postaci obozowiska, pochodzą sprzed 30 000 lat p.n.e. Odkryte zostały w 1932 roku na terenie nieistniejącej dziś cegielni przy ulicy Słowackiego.

W X wieku na wzgórzu zamkowym wzniesiono okazały gród o potężnych wałach drewniano-ziemnych o który od początku jego istnienia walczyli władcy Polski, Rusi i Węgier.

Pierwsze pisane źródło historyczne mówiące o Przemyślu pochodzi z 981 roku, a jest nim Latopis Nestora. Wiąże się ono z odebraniem Polsce Grodów Czerwieńskich, w skład których wchodził Przemyśl, przez księcia kijowskiego Włodzimierza Wielkiego, który przyłączył je do swojego państwa.Fragmenty rotundy

Miasto ponownie znalazło się w granicach Polski w 1018 r.,w czasie powrotu Bolesława Chrobrego z Kijowa.

W 1071 r., gdy w Przemyślu przebywał Bolesław Śmiały wraz z całym dworem, prawdopodobnie utworzono stolicę biskupią.

W latach 1087 - 1124 Przemyśl był samodzielnym księstwem pod panowaniem dynastii Rurykowiczów. Książęta ruscy toczyli częste walki bratobójcze o władzę i ziemie, korzystając na przemian z pomocy Polski lub Węgier, a także innych sąsiadów.

W 1340 roku Kazimierz Wielki ponownie przyłącza Przemyśl do Polski, a w miejscu grodu obronnego zbudował okazały gotycki murowany zamek.

W 1370 r. miasto na krótko przeszło pod władanie króla Węgier i Polski - Ludwika, który oddał Ruś Halicką w lenno do 1397 r. księciu opolskiemu Władysławowi. Książe Władysław dbał o miasto i jego rozwój, sprowadzając ze Śląska rzemieślników, chłopów i rycerzy.

W 1379 r. władzę nad miastem i okolicą przejmują Węgrzy. Na zamku stała załoga węgierska, a miastem rządził Węgier Emeryk. Przemyśl wraca do Polski w 1387 r. po śmierci Ludwika w 1382 r. Jego córka św. Jadwiga, królowa Polski, żona Władysława Jagiełły, równocześnie spadkobierczyni części państwa węgierskiego, zajmuje swymi wojskami miasto.

Władysław Jagiełło opiekował się Przemyślem i bywał częstym gościem zamku i pobliskiej Medyki. Aktem wystawionymBaszta zamku w Przemyślu 1 października 1389 r. we Lwowie zatwierdził Przemyślowi, uzyskane znacznie wcześniej, prawo magdeburskie oraz określił dokładnie obszar miasta na 100 łanów (2240 ha), ustanowił ośmiodniowy jarmark coroczny i nadał liczne uposażenia i przywileje.

W czasach średniowiecza Przemyśl był stolicą Ziemi - jednostki administracji państwowej obejmującej obszar ponad 12 tys. km2.

W XIV i XV wieku Przemyśl odgrywał znaczącą rolę kulturalną. Pod koniec XIV w. została założona szkoła katedralna związana z Akademią Krakowską. Stanowiła ona wraz z kapitułą przemyską ośrodek twórczy, promieniujący daleko poza granice regionu. Wielką sławę uzyskali w owym czasie urodzony w Żurawicy Marcin Król, magister pięciu uniwersytetów (Praga, Lipsk, Padwa, Bolonia i Kraków), lekarz Zbigniew Oleśnicki, profesor Akademii Krakowskiej, autor pierwszej polskiej książki technicznej i geometrii.

W parze z rosnącymi siłami gospodarczymi szły zmiany urbanistyczne. Centrum miasta stał się Rynek. Rozbudowywały się dalsze dzielnice miasta, w których rozwijający się handel i rzemiosło wypierały coraz bardziej na peryferie jego rolnicze części. Rzemiosło organizowało się w cechy, każde rządzone osobnymi prawami na podstawie specjalnych ustaw i przywilejów.

Nie omijały miasta też liczne klęski. Najgroźniejsze to napady Tatarów (1340, 1450, 1489, 1497, 1498, 1500), Wołochów (1498) oraz pożary (1489, 1498). Najbardziej ucierpiało miasto w 1498 r. Po zdobyciu go przez hospodara wołoskiego Stefana Wielkiego, zostało wydane na łup żołnierzom, po czym zostało spalone.

XVI i częściowo XVII wiek to "złoty okres" w dziejach miasta, które głównie dzięki handlowi i licznym przywilejom królewskim było jednym z większych i bogatszych miast w Polsce. Zygmunt I Stary potwierdził miastu wszystkie przywileje wcześniej nadane, ponadto nadał przywilej na budowę łaźni z dochodów podatkowych od warzenia piwa. Jego syn, Zygmunt II August zezwolił na budowę fabryki papieru i polerowania żelaza oraz wydał Żydom przemyskim zezwolenie na zamieszkanie w mieście, którego oficjalnie nie mieli. W 1530 roku zbudowano wodociągi, a w 1560 roku w Rynku ratusz. O świetności ponad 6 tysięcznego miasta świadczyły ponadto brukowane ulice, liczne obiekty sakralne oraz mury obronne z trzema bramami i dziewięcioma basztami.

W XVI w. miasto zajmowało obszar 50 ha, w skład którego wchodził Rynek i osiem sąsiadujących ulic otoczonych wałem wzmocnionym murami i blankami. Z tego wieku pochodzi pierwsza wzmianka o moście na Sanie, a aptekarz Stanisław Sulikowski otworzył pierwszą aptekę w Przemyślu.

W XVI i XVII w. Ziemia Przemyska wydała wielu wybitnych naukowców i myślicieli, z których wymienić należyBernarda Wapowskiego, księdza Stanisława Orzechowskiego. Z Ziemią Przemyską związani byli również Andrzej Krzycki - wybitny poeta i dyplomata, Wawrzyniec Goślicki - świetny mówca oraz Andrzej Maksymilian Fredro.

W okresie walk religijnych wśród szlachty i mieszczaństwa znalazło się wielu zwolenników reformacji. Główną tego przyczyną były wyjazdy na studia synów szlachty i mieszczan do Wiednia, Rzymu, Wenecji, Bolonii, Heidelbergu i innych miast, gdzie zetknęli się z humanizmem i reformacją oraz jej wybitnymi przedstawicielami.Panorma Starówki

Po bujnym okresie "nowinkarstwa" nastąpił kontratak sfer klerykalnych, zwany kontrreformacją. W tym okresie (głównie w XVII w.) powstały w Przemyślu liczne nowe klasztory. W mieścieosiedlili się reformaci, jezuici, karmelici, bonifratrzy, misjonarze. Wiele wybudowanych w tym czasie obiektów sakralnych wykonanych zostało przez wysokiej klasy mistrzów sztuki kuratorskiej, rzeźbiarskiej i malarskiej, stanowiąc do dziś wraz z wystrojem wnętrz, bezcenne dzieła sztuki.

Nastanie w połowie XVII wieku długotrwałych wojen, klęsk żywiołowych i ogólnego kryzysu państwa położyło kres "złotego okresu" miasta. Pożar, jaki wybuchł w 1638 r. zniszczył prawie całe miasto. Niezgodnie z przywilejami organizowanie handlu i rzemiosła w prywatnych rezydencjach miejskich doprowadziło do upadku rzemiosła cechowego. Miasto było zaledwie w 1/5 części rządzone przez władze miejskie. Pozostałe to jurydyki szlacheckie, kościelne i żydowskie, wyłączone od płacenia podatków, wskutek czego miasto pozbawione było dochodów. Wielkie zubożenie mieszczan było przyczyną wyludnienia miasta, w którym dziesiątki kamienic stało pustych. Przybywało coraz więcej szlachty.
Sytuacja taka utrzymywała się około sto lat i dopiero pod koniec XVIII wieku miasto osiągnęło stan zaludnieniaporównywalny ze stanem z początku XVII wieku. Brak funduszy na restaurację murów miejskich i zamku powodowało stałe ich niszczenie.

W 1648 r. miasto było oblegane przez wojska kozackie. Nie zostało zdobyte dzięki odwadze mieszczanina o nazwisku Gil. Przekradł się on nocą do Sośnicy, gdzie przebywał właściciel Żurawicy Karol Korniakt. Zebrał on kilka tysięcy własnego wojska i ruszył do Medyki by uderzyć na tyły wroga. Zdobyto obóz kozacki, a ataman Kopystyński zginął.

W czasie "potopu" Przemyśl był dwukrotnie oblegany. Za każdym razem bezskutecznie. W 1656 r. oblegali go Szwedzi, rok później książę Siedmiogrodu Grzegorz Rakoczy.

Za panowania Jana Kazimierza założono pocztę Ziemi Przemyskiej.

Pewna poprawa na odcinku życia kulturalnego nastąpiła na początku XVIII w. Zamek wPrzemyślu
W 1754 r. burmistrz Przemyśla Adam Klein zorganizował stałą drukarnię, którą do końca XVIII w. opuściło 200 książek. Pierwszą bibliotekę publiczną ufundował Wacław Sierakowski w 1759 r.

W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r., Przemyśl przypadł Austrii, stając się stolicą jednego z dwudziestu cyrkułów. Nowe władze, mimo licznych protestów mieszkańców, rozebrały renesansowy ratusz i mury obronne, tłumacząc to złym ich stanem technicznym.

W latach 1778-1787 Przemyśl był prywatną własnością hrabiego Ignacego Cetnera.

W 1850 r. rozpoczęła się budowa umocnień wokół miasta. Dalsze pogorszenie stosunków między Austrią a Rosją doprowadziło do przebudowy Przemyśla w twierdzę klasy I, co do wielkości drugą po Verdune, a na równi z Antwerpią.

W 1859 r. rozpoczęła się budowa linii kolejowej łączącej Przemyśl z Krakowem i Lwowem, a w 1874 oddano do użytku linię kolejową na Węgry. W 1868 r. miasto uzyskało połączenie drogowe przez Gródek Jagielloński do Lwowa.
W 1868 r. założono TowarzystwoMuzyczne, rok później Stowarzyszenie Rękodzielników "Gwiazda" oraz utworzono seminarium nauczycielskie i straż pożarną.

Systematycznie wzrastała też liczba mieszkańców. W 1830 r. wynosiła ona 7 538 osób, w 1850 r. 9 500, a w 1870 r. 15 185.

W czasie I wojny światowej licząca ok. 130 tys. żołnierzy Twierdza Przemyśl przeszła 3 oblężenia. 22.03.1915 r. poddała się w czasie drugiego oblężenia Rosjanom, ale po uprzednim zniszczeniu 80 fortów, 1000 dział, magazynów, amunicji, mostów i dokumentów. 03.06.1915 r. do Przemyśla wkroczyły wojska niemieckie oraz austriackie, a Rosjanie wycofali się z miasta i twierdzy.

W 1918 r. w Przemyślu był ośrodek władzy Polskiej Komisji Likwidacyjnej na czele której stał Wincenty Witos.Kamienny Most

W okresie międzywojnia Przemyśl był w Polsce płd.- wsch. trzecim co do wielkości miastem, po Lwowie i Krakowie i ośrodkiem administracyjno- wojskowym, pozbawionym jednak przemysłu.

Wybuch II wojny światowej dał się odczuć w Przemyślu bardzo dotkliwie. Pierwszy nalot lotniczy nastąpił 7 września, dwa dni później ewakuowano urzędy. 15.09.1939 r. do miasta wkroczyły wojska niemieckie, a 27.09.1939 Armia Czerwona.

W pierwszych dniach okupacji żołnierze Wehrmachtu dokonali w mieście licznych zbrodni. 18 września bez sądu i przyczyny rozstrzelali około 200 osób narodowości żydowskiej. Przed wycofaniem się z miasta na lewy brzeg Sanu w dniu 28 września, żołnierze niemieccy spalili, obrzucając granatami dwie zabytkowe bożnice przy ul. Jagiellońskiej.

Od września 1939 do czerwca 1941 wzdłuż miejskiego odcinka Sanu wiodła niemiecko- sowiecka granica państwowa. Prawobrzeżna część miasta była administracyjnie przynależna do obwodu drohobyckiego.

W lewobrzeżnej części Przemyśla, nazwanej przez okupanta  Deutsch-Przemyśl, władze niemieckie przystąpiły doprac nad rozbudową stacji Zasanie i w Żurawicy, modernizacją dróg itp. Hitlerowcy od pierwszych dni swego panowania dokonywali licznych aresztowań Polaków, m.in. za akcję organizowania przerzutów przez San, a następnie przez Karpaty i Węgry do Francji oficerów i wszystkich chętnych do czynnej walki w szeregach Wojska Polskiego z okupantem.

Zarządzeniem Hansa Franka z czerwca 1940 do Deutsch-Przemyśl przyłączono Ostrów, Buszkowice, Buszkowiczki, Kuńkowce, Żurawicę, część Ujkowic i Bolestraszyc. W 1942 r. utworzono dzielnicę żydowską, zlikwidowaną dwa lata później.

22 czerwca 1941 r. w dniu napaści hitlerowców na Związek Radziecki, Przemyśl znalazł się na pierwszej linii frontu. Prawobrzeżna część miasta została zaatakowana przez 10 Dywizję Piechoty i część 257 Dywizji Pancernej z 52 Armii Niemieckiej. Walki o miasto trwały 5 dni.

Wyzwolenie spod okupacji hitlerowskiej przyszło 27.07.1944 r. Działania wojenne w latach 1939-1944 doprowadziły do zniszczenia 44% zabudowań, wymordowano 29 tys. osób.
W wyniku  postanowień teherańskich i jałtańskich Przemyślzostał oddzielony od terenów, które od wieków stanowiły naturalne zaplecze ekonomiczne.

W latach 1944-75 Przemyśl był siedzibą powiatu i równocześnie miastem na prawach powiatu. W wyniku reformy administracyjnej w czerwcu 1975 roku stał się siedzibą województwa. Status ten stracił 1 stycznia 1999 r.

2 czerwca 1991 r. Ojciec Święty Jan Paweł II odwiedził Przemyśl, gdzie po raz pierwszy w Polsce spotkał się z przedstawicielami kościoła bizantyjsko-ukraińskiego.

W 1991 r. odnowiono katolicką diecezję przemyską obrządku greckokatolickiego, którego jurysdykcja rozciąga się na terytorium całego kraju. Rok później papież Jan Paweł II dokonał reformy organizacji terytorialnej kościoła rzymskokatolickiego w Polsce, w wyniku czego powstała archidiecezja przemyska.

Obecnie miasto liczy 70 tys. mieszkańców i zajmuje obszar 44 km kwadratowych.

POBIERZ PREZENTACJĘ!

i